Avrupanın en büyük mantar ihracatçısı Hollandanın ve Türkiye ile farkları

AVRUPA’NIN EN BÜYÜK MANTAR İHRACATÇISI HOLLANDA İLE TÜRKİYE’NİN KARŞILAŞTIRILMASI 
http://www.mantaruretimi.com/mantar/avrupanin-en-buyuk-mantar-ihracatcisi-hollandanin-ve-turkiye-ile-farklari.html

Hollanda ve Türkiye’de Mantar üretimi

Hollanda’da mantar üretimi yapan firmaların sayısı 1990 yılında 790 iken 2003 yılına gelindiğinde 400’e düşmüştür. Üretim ise hemen hemen tamamen kültür mantarlarına (agaricus bisporus) yöneliktir. Çayır mantarları (Field mushrooms-Agaricus campestris), istiridye mantarlar (oyster mushrooms) ve shiitake gibi diğer mantarlar, 2002 yılında toplam 438 mantar firması içinde sadece 8’inde üretilmekteydi.(Berkhout and Van Bruchem,2003)

Firmaların sayısı sürekli olarak azalırken her bir firmanın üretim yaptığı alan orantılı olarak artmaktadır. Bu da üretimde verimliliği arttırmakta ve taze üretim için yüksek kaliteli mantar toplanmasına olanak sağlayan maliyetli bir mantar toplama robotuna dahil olmayı kolaylaştıracaktır. Mekanize çiftliklerde büyüklük arttıkça üretim ve toplama daha verimli hale gelmektedir. Günümüzde mantarların %45’i makine eliyle toplanmakta ve neredeyse sadece endüstriyel amaçlı üretilmektedir. Yaklaşık 100 çiftlikte endüstriyel amaçla üretim gerçekleştirilmektedir. Çünkü bu çiftlikler taze mantar üreticilerinden çok daha büyüktür ve toplam üretim alanının %50’sini temsil etmektedir. Sektördeki toplam üretim 2003 yılında 263 bin tondur. 1995 yılından beri toplam üretim hacmi içinde taze mantarların payı yavaş yavaş artmaktadır. Endüstriyel amaçlı mantar üretiminin payı 1995’te %66’dan 2002 yılında %58’e düşmüştür.

Hollanda’da kültür mantarı üretiminde gerekli kompostu üreten 3 büyük üretici vardır. Bunlardan en büyüğü olan CNC Grondstoffen %50’lik bir pazar payını elinde bulundurmaktadır. Kompost üç aşamada üretilmektedir. İlk aşama saman, tavuk ve at gübresi ve alçı karışımının elde edilmesi ve bu karışıma hava eklenerek sıcaklığın 80 C’ye çıkarılarak fermantasyon işleminin başlatılmasıdır. 1-2 hafta sonra ilk aşama hazır hale gelmektedir. Daha sonra bu taze kompost pastörize edilen ve azot (amonyak) ve zararlı patojenlerden temizlenen başka bir tünele alınmaktadır. Bu ikinci aşamada 6 gün sonra hazır hale gelmektedir. Son adım ise kompostun mantar miseli ile aşılanmasıdır. Böylece yaklaşık 2-3 haftalık bir zaman sonunda üreticilere dağıtılmaya hazır tam gelişmiş kompost (3.aşama) elde edilmektedir. Hollanda’da hali hazırda üç büyük kompost üreticisi firma mevcuttur. Hollanda’da her hafta 12 bin ton tam gelişmiş kompost kullanılmaktadır. Ülkede mantar üretiminde iklimleme otomatik olarak gerçekleştirilmektedir.

Tam gelişmiş kompost kullanımı, elle toplama çiftlikleri için 12 haftalık mantar üretim sürecini 6-7 haftaya çekmiştir. Mekanize üretim ile bu süre 4-6 haftaya kadar kısaltılabilmektedir.

Hollanda’da elle toplama çiftlikleri ve mekanize çiftlikler birbirinden ayrı tutulmaktadır. İlk grup, işleme endüstrisine daha düşük kaliteli ürün sağlamasına rağmen daha çok taze tüketim için üretim yapmaktadır. Mekanize çiftlikler ise sadece işlenmiş ürün pazarı için üretim yapmaktadır. (Van Galen M.A.et al.)

Hollanda’da yaklaşık 100 çiftlik mekanize durumdadır. 10.000 m2’nin üzerinde bir alanı kapsayan bu çiftlikler, 1200-2400 m2’lik elle toplama çiftliklerinden çok daha büyüktür.(Michielsen,2003)

Mantarların elle toplanması emek yoğun bir süreçtir. Bir kişi her saat yaklaşık 20-30 kg mantar toplayabilir. Ağırlığına ve görünüşüne göre ayırma ve paketleme mantar çiftliğinde yapılmaktadır. Mantarlar, herhangi bir hasarı önlemek maksadıyla doğrudan elle paketlenmektedir. Bununla birlikte mühürleme ve etiketleme işlemi çoğunlukla ticaret şirketlerinin özel paketleme istasyonlarında yapılmaktadır.

Mekanize çiftlikler kompost yakınında mantar kesimi için bir makina bulundururlar. Bu makine her saat 250 kg’ın üzerinde mantar toplayabilmektedir. Mekanize çiftliklerde her 5 haftada bir (toplama ve yeniden doldurma dahil) mantar toplanabilmektedir. Endüstri amaçlı bu mantarlar varillere ayrılır. Bazı çiftliklerde ayırma ve istiflenme de otomatik olarak yapılmaktadır. Toplama işleminin ardından ortam makina ile boşaltılır ve birkaç saat için buharlama yoluyla temizleme yapılır. Eski kompost da bahçıvanlık merkezlerine ve “kompost artığı” gübresi olarak çiftliklere satılmaktadır. (Van Galen M.A.et al.)

Türkiye’de mantar üretiminin %80-85’e yakın kısmı üretim alanı 0-500 m2 arasında olan küçük veya aile işletmelerinde yapılır. Bu işletmeler genellikle ilkel tarzda çalışmaktadır. Yeterli klima sistemleri olmadığından mevsimin uygun olduğu iki döneminde, yani ilkbaharın Mart, Nisan ve sonbaharın Ekim, Kasım, Aralık aylarında üretime girer, bir bakıma mevsimlik çalışırlar. İşletmesi biraz daha ileri durumda olanlar elektrik, odun veya kömür, mazot sobaları yakarak kış aylarını da devreye sokarlar ve Ekim’den Haziran’a kadar tek bir üretim devresi geçirirler. Haziran-Eylül ayları arasındaki çok kuru ve yüksek yaz sıcaklığında üretimlerini durdururlar. Son yıllarda sayıları az da olsa, bazı küçük işletmelerin oda soğutucuları kullandıkları ve yaz aylarında da üretim yaptıkları, yani yıl boyu üretime geçtikleri tespit edilmiştir. Küçük işletmelerin bir çoğu kendi kompostunu kendisi yapma yerine, yakınındaki büyük işletmelerden veya kompost yapıp satan işletmelerden satın almayı tercih ederler. Çünkü kendi kompostunu yapanlar, işletme sermayeleri az olduğundan buharla pastörizasyon sistemini işletmelerine kuramazlar ve kimyasal yolla kompostu dezenfekte etmeye çalışırlar. Kimyasal yolla çoğu kez kompostu hastalık ve zararlılardan tam arındıramadıklarından üretimleri sıkıntıya girer, bazen hiç ürün alamama tehlikesi ile karşı karşıya kalırlar. Bu işletmelerde mantar tohumluğu yine dışarıdan satın alınır. Tohumluğun ekimi, birinci misel geliştirme, örtü toprağı hazırlama ve sermeyi kendileri yapar. Bu sırada da hijyenik şartlara tam uymadıklarından ve iklim koşullarını iyi ayarlayamadıklarından misel aşılama ve örtü toprağı serme sırasında ortamı hastalık ve zararlılarla bulaştırırlar. Ortaya çıkacak hastalık ve zararlıları önceden sezinleyemezler, mücadelenin ne zaman, nasıl yapılacağını, önlemlerin neler olacağını tam bilemezler. Bu yüzden mantar üretimleri çoğu kez şansa kalır. Verimleri oldukça düşüktür. Bu işletmelerin mevcut ortalama verimleri m2’ye 100 kg kompost hesabıyla 8-10 kg civarındadır. İşe ilk başlayanlarda ortam hastalık ve zararlılarla bulaşık olmadığı için verim bir iki kez yüksek olabilir ve 10-15 kg/m2’ye kadar çıkabilir. Bu durum bir çok işletmeyi ertesi yıl daha fazla yatırım yapmaya sevk eder.

Türkiye’de ise mantar üretimi son yıllarda bir değer kazanmıştır. Ancak ülkemizde mantar konusunda maalesef istatistiki veriler toplanmamakta ve bu yüzden istatistiki bilgiler mevcut bulunmamaktadır. Elde olunan rakamlar da tahminlere dayanmaktadır.1973’lü yıllarda 2.100 m2 alandan 80 ton ürün alınırken, bu rakam 1983’de 35.000 m2’den 1.400 tona yükselmiştir. Bir on sene sonra yani 1993’de 110.000 m2 alanda 3.500 tona ulaşmıştır. Elde olunan ürünün metre kareye bölünmesinden m2/kg verimin Türkiye standardının çok üstünde meydana geldiği ve 1973’te 38 kg/m2, 1983’te 40 kg/m2 ve 1993’te 31 kg/m2 olduğu görülür. Bu da toplanan istatistiki rakamların yanlışlığını ortaya koymaktadır. Her ne kadar bazı büyük işletmelerde son yıllarda m2’den alınan ürün miktarı 20-25 kg ve hatta 30 kilogramı bulmaktaysa da Türkiye’de küçük işletme sayısının fazla olması ve onların m2’den aldıkları ürün miktarının çok düşük olması genel ortalamayı düşürmektedir.

Fakat ilerleyen yıllarda bulaşıklık artar ve verim büyük ölçüde düşer. Bir çoğu üretim yapamaz hale gelir. İşletme zarar eder ve kapanır. Büyük şehir kenarlarında görülen bu tip işletmeler, her yıl mantar biter gibi açılır ve kapanır. İçlerinden çok azı uzun yıllar üretimde kalır. Bu bakımdan küçük işletmelerin sayısı ve ekim alanları her yıl değişir ve bunların miktarını da istatistiki olarak tespit etmek oldukça güçtür. İşte yukarıda belirttiğimiz istatistiki rakam elde etmenin güçlüklerinden birisi de budur. Küçük işletme sayısının fazla olması, açılıp kapanmalarının tespit edilememesi istatistiki rakam toplamada sorun çıkartır.

İkinci işletme şekli, büyüklüğü yıllık 500-2.000 m2 ekim alanı olan orta büyüklükteki işletmelerdir. Bunların %10-15’lik bir payı vardır. Bir çoğunda klima tesisi bulunur. Bu yüzden yıl boyu üretim yapanların sayısı daha fazladır. Bununla beraber, bu işletmelerde de klimadan yoksun, aynen küçük işletme özelliği gösteren, sadece üretim alanı büyük olan, mevsimlik çalışan işletmeler vardır. Kendi kompostunu yapanlar yanında, dışarıdan satın alanlar da bulunur. Verim, mevsimlik çalışanlarda m2’de 10-15 kg, yıl boyu üretim yapan ve kendi kompostunu kendi temin edenler de ise 15-20 kg arasında oynamaktadır.

Yıllık 2.000 m2’den büyük üretim alanı olan işletmeler ülkemizde büyük işletme kabul edilmektedir. Oysa bir çok ülkede bu sınır orta işletmelerin başlangıç noktasıdır. Büyük işletmelerin payı % 3-5 arasındadır. Bu işletmeler daha çok yıl boyu üretim yapar. % 1-2’sinde sadece mevsimlik üretim görülür. Türkiye koşullarında modern sayılacak konumdadırlar. Isıtma ve soğutma üniteleri, pastörizasyon ve ön misel geliştirme odaları bulunur. İçlerinden bazısı kendi tohumluğunu kendi üretebilecek güçtedir. Bu işletmelerde verim m2’ye 20-30 kg arasında değişir. Bununla beraber bir işletme içinde bile m2’ye verim zamana bağlı olarak değişir. Henüz standart bir üretim sistemi tam oturtulamamıştır. Verim oynaklığında en büyük rolü işletmede çalıştırılan işçinin bilgi derecesi oynar.

Ülkemizde en fazla üretim Marmara bölgesinde yapılır. Bu bölge diğer bölgelere göre % 37,7’lik bir orana sahiptir. Marmara bölgesini %23,3 ile İç Anadolu, %19,9 ile Akdeniz, %14,3 ile Ege Bölgesi izlemektedir. İklim koşulları bakımından mantar üretimine en uygun bölgemiz olan Karadeniz’in ancak %3,9’luk bir payı vardır. Halbuki bu bölgede mantarcılık diğer bölgelere göre daha ekonomik yapılabilir. Gelişmenin kısıtlı kalmasına, kültür mantarcılığının bölgede tanıtılamaması ve üretilen malın pazara ulaştırılamaması sebep teşkil eder.(Günay A., 2000)

Kültür mantarı yetiştiriciliğinin yanı sıra son yıllarda doğa mantarına olan ilgi dünyada olduğu gibi ülkemizde de artmıştır. Bununla ilgili olarak bazı yörelerimiz ormanlarda kendiliğinden yetişen mantarlarıyla ünlenmeye başlamış ve bu konuda özellikle ormanlarımızda organik olarak mantar yetiştirilmesi konusunda bazı çalışmalar yapılmaya başlanmıştır.

Yaklaşık %50’si yoğun çam ormanlarıyla kaplı Fethiye’nin Yeşil Üzümlü Beldesi, ormanlarda kendiliğinden üreyen kuzugöbeği mantarı ve her yıl 2 Mart’ta düzenlenen kuzugöbeği festivaliyle ünlüdür. Ayrıca, bölgede 8 ay boyunca çok zengin mantar sezonu yaşanmaktadır. Çam boleti (keçeli), Japon matsutaki (günlük taze olarak Japonya pazarlarına Antalya üzerinden yollanmaktadır.), domalan (truffe’lın bir çeşidi), Akdeniz ve Ege bölgemizin gözbebeği Çintar çeşitleri ve onlarca farklı mantar çeşidine ev sahipliği yapmaktadır.(Haber Ekspres, 2010 )

Antalya’nın Manavgat, Gündoğmuş, İbradı ve Akseki İlçelerinde de Nisan yağmurlarıyla çam, meşe, gürgen,dişbudak, elma ve ceviz ağaçları dibinde yetişen kuzugöbeği köylü kadınların gelir kapısı olmuştur.

Ayrıca, Bursa Orman Bölge Müdürlüğü Yalova Orman İşletme Müdürlüğü ve Tarım İl Müdürlüğü işbirliğiyle Çınarcık iefliği kayın ormanlarında kayın mantarı deneme üretimi yapılmaktadır. Organik kayın mantarı tohumluk miseli (sporu) üretimi çalışmaları sürdürülmektedir. Kayın mantarı saf kültürlerinin üretiminde organik besin ortamları denenmektedir.

Yalova Tarım İl Müdürlüğü laboratuarlarında üretilen kayın mantarı tohumluk miseli kuru dip kütüklere ve kuru gövdelere aşılanmaktadır. Ortalama 3 ay içerisinde kayın mantarı üretilecektir. Yapılan bu aşılardan yıl içerisinde 3 – 4 kez ürün alınması beklenmektedir. Bu misel ile yapılan ekimler sonucu ortalama 5 yıl kayın mantarı üretilebilecektir.

Yalova ormanları doğal bitki örtüsü çeşitliliği ve zenginliği yanı sıra yenilebilen kanlıca, ayı mantarı benzeri mantar türlerini de içinde barındırmaktadır. Bu doğal mantar türleri ıhlamur çiçeği, kestane ve kocayemiş meyvesi ile birlikte

çevre orman köylüsünün geçim kaynaklarından birini oluşturmaktadır.

(www.ogm.gov.tr)

4.2 Hollanda ve Türkiye’de Tüketim



Ortalama bir Hollanda ailesi 2-3 kişiden oluşur. Toplam nüfus 2003 yılında 16,2 milyon, bir başka deyişle 7 milyon aile demektir. (CBS Statline)

2002 yılında ortalama bir Hollandalı aile 2,3 kg. agaricus cinsi (button mushrooms) taze mantar tüketmektedir (haftalık yaklaşık 40 gr.). Miktar geçmiş yıllar boyunca nispeten sabit kalırken fiyatlar artış göstermiştir. Mantar tüketimi, kış aylarında (Ekim-Mart arası) yaz sezonuna göre biraz daha fazla olmaktadır.(Van den Berg and Cadel,2003)

Hollanda’da taze ve işlenmiş olarak özellikle agaricus bisporus cinsi kültür mantarı tüketimi hane başına yaklaşık 3 kg’dır. Bunun da %85’i taze olarak tüketilmektedir. Agaricus bisporus cinsinden başka diğer mantarların tüketimi de ayrıca hane başına 170 gr.dır. Bu son bölüm konserve mantarlar aleyhine hızla artmaktadır. (Van Galen M.A.et al.)

Hollanda’da hane halkı başına yıllık yaklaşık 450 gr. işlenmiş mantar tüketilmektedir. Cam kavanozda agaricus cinsi mantar tüketimi tüm işlenmiş mantar içinde %70’lik bir paya sahiptir. Diğer mantar cinslerinin tüketimi ile ilgili veri mevcut değildir. Ancak oldukça az olduğu tahmin edilmektedir. (Van Galen M.A.et al.)

Türkiye’de kişi başı mantar tüketimi Avrupa ülkelerinin çok gerisinde bulunmaktadır. Avrupa Birliği ülkelerinde kişi başına yıllık mantar tüketimi 3 kilogram iken Türkiye’de bu rakam 250 gramı geçmemektedir.(Korkuteli Gündem Gazetesi,16.04.2010)

Ülkemizde mantar tüketimi bu kadar besleyici değerine rağmen oldukça azdır.

Bu durum ülkemizdeki mantar fiyatlarının yerinde saymasına yol açmakta ve dolayısıyla da mantar yetiştiriciliğinden geçimini sağlayanları zor durumda bırakmaktadır. Bu nedenle ülkemizde mantar tüketme kültürünü geliştirmek ve yurt geneline yaymak amacıyla tanıtım yapılması gerekmektedir.

4.3 Hollanda ve Türkiye’de Mantar İthalat ve İhracat Rakamları

Tablo.1 Hollanda’nın Mantar İthalatı (ton olarak) 1990		1995		2000		2001		2002		2003
Toplam	45,003		32,206		52,842		47,868		46,913		45,853
Taze veya soğutulmuş	12,542		11,936		18,857		24,653		29,144		25,208
Belçika ve Lüksemburg	5,968		11,123		10,835		13,444		16,297		11,193
Polonya	4,262		166		530		3,168		5,631		7,122
Almanya	1,032		419		5,239		6,633		6,342		6,013
Çin	0		2		45		35		60		190
Fransa	1,226		152		199		200		92		39
Donmuş	1,885		1,196		4,196		3,324		3,037		3,343
Çin	22		367		2,831		2,659		2,054		2,691
Almanya	147		410		1,117		309		622		203
Fransa	67		131		111		198		112		248
Belçika ve Lüksemburg	661		84		47		103		116		124
Geçici Konserve	24,341		10,154		11,785		7,473		6,827		9,834
Polonya	20,162		8,297		6,044		5,425		3,642		6,685
Çin	739		664		4,887		1,898		1,700		1,731

Diğer Avrupa mantar araştırmalarımızıda incelemenizi öneririz. Özellikle avrupada mantar tüketimi ve üretimi ayrıca ihracatlar ve ithalatlarda diğer yazılarımızda yer almaktadır.


Avrupanın en büyük mantar ihracatçısı Hollandanın ve Türkiye ile farkları